فایل ورد قابل ویرایش

توضیحی مختصر از متن فایل  :

وضع ادبي ايران

در قرن چهارم ونيمة اول قرن پنجم هجري

وضع عمومي زبان و ادب فارسي

دوره يي كه مورد مطالعة ماست ، با آنكه ابتداي ترقي ادب فارسيست ، يكي از مهمترين ادوار ادبي ما هم محسوب مي گردد . در ابتداي اين عهد رودكي استاد شاعران و در اواخر آن فردوسي و عنصري دو استاد مسلم شعر پارسي زندگي مي كرده اند .

شاعران ديگر اين دوران نيز هر يك صاحب شهرت واهميت خاص در تاريخ ادبيات فارسي هستند . كمتر دوره يي از ادوار ادبي فارسي است كه اين همه شاعر استاد و بزرگ ، آن هم از يك ناحية محدود ، در آن زندگي كرده باشند ، و كمتر عهديست كه در آن فصاحت و جزالت كلام تا اين حد مفطور و ملكة گويندگان باشد . كثرت شعر و تعدد آثار گويندگان چنانكه خواهيم ديد يكي از خصائص عمدة اين دورانست .

علت اساسي اين توسعه و رواج روزافزون شعر تشويق بي سابقة شاهان از شاعران و نويسندگان بود . همة اميران و شاهان مشرق در آن دوران نسبت بگويندگان پارسي سراي و نويسندگان و شاعران تازي گوي ايراني رعايت كمال احترام را مي كرده اند و اين حكم حتي دربارة محمود غزنوي كه شاعران را بمنزلة عوامل تبليغت خود بكار مي گماشت ، صادق است مگر در رفتار ناجوانمردانة او نسبت باستاد طوس كه آن خود داستان ديگري در قلمرو مسائل نژادي و مذهبي دارد .

صلات گران و نعمتهاي فراوان كه اميران و شاهان درين دوره در راه تشويق شاعران صرف مي كرده اند بحدي بود كه آنانرا بدرجات بلندي از ثروت و تنعم مي رسانيد . دربارة رودكي نوشته اند كه بنة او را چهارصد شتر مي كشيد و خاقاني دربارة عنصري گفته است :

شنيدم كه از نقره زد ديكدان                     ز زر ساخت آلات خوان عنصري

بعضي از شاعران اين عهد از كثرت ثروت محسود اين و آن بودند و گروهي از آنان از وفور نعمت چون اميران با غلامان سيمين كمر و زرين كم حركت مي كردند . اين وضع نتيجة مستقيم تشويق پادشاهان و خريداري مدايح و اشعار شاعران به بهاي گزاف بود . در ميان سلاطين و اميران و وزيران اين عهد بسيار كسان داريم كه يا خود شاعر و نويسنده بوده اند ( مانند شمس المعالي قابوس -  آغاجي -  طاهربن فضل چغاني -  ابوالمظقر چغاني -  ابن العميد -  صاحب بن عباد -  عتبي -  جيهاني -  ابوالفضل بلعمي -  ابوعلي بلعمي و نظاير آن ) و يا از تشويق و بزرگداشت نويسندگان و شاعران پارسي گوي و تازي گوي غفلت نداشتند .

سامانيان خصوصاً بنثر و نظم پارسي شائق بودند ، شاعران پارسي گوي را تكريم مي نمودند و براي ايجاد منظومه هايي مثل شاهنامه يا ترجمة كتابهايي مانند كليله و دمنة پسر دادويه و تاريخ طبري و تفسير كبير طبري فرمانهايي مستقيماً صادر مي كردند ، و برخي از وزيرانشان همچون ابوالفضل بلعمي مشوق شاعران در نظم داستانها و كتابهايي از قبيل كليله و دمنه مي شدند ، يا وزيراني چون ابوعلي بلعمي خود بتأليف كتاب بزبان پارسي همت مي گماشتند .

شايد يكي از علل بزرگ ترويج نظم و نثر پارسي بوسيلة سامانيان تعقيب فكر استقلال ادبي ايرانيان و دنبال كردن همان نظري بوده كه يعقوب ليث درين زمينه داشت ، و علت ديگر آنكه سامانيان مي كوشيدند پايتختشان بخارا همان مرتبت و مقامي را حاصل كند كه بغداد زير تسلط خلفا داشت ، و گويا همين فكر بود كه موجب سرودن ابياتي از اين قبيل مي شد :

امروز بهر حالي بغداد بخاراست               كجا مير خراسانست پيروزي آنجاست  

و مي دانيم كه « اميرخراسان » عنوان رسمي سلاطين ساماني بود .

غير از بخارا كه مهمترين مركز ادبي ايران در قرن چهارم بود ، مراكز مهم ديگري هم تا اواسط قرن پنجم مانند زرنج سيستان و غزنين و گرگان و نيشابور و ري و سمرقند براي ادب فارسي وجود داشت كه البته فعاليت بعضي از آنها بعد از اين دوران هم ادامه يافت . بر رويهم در بلاد شرقي پشتة ايران تا اواسط قرن پنجم كوشش دراحياء و ادامة ادب فارسي بيشتر ، و بسيار بيشتر از بلاد غربي بود زيرا در اين بلاد اخير شعر و نثر پارسي تا اوايل قرن پنجم رونق و رواجي چنانكه بايد نداشت و ازين هنگام است كه توجه امراي ديلمي عراق ( خاصه ري و اصفهان ) بايجاد آثاري بلهجة دري نتايج سودمندي ببار آورد .

زبان پارسي دري در قرن چهارم و اوايل قرن پنجم بر اثر آميزش بيشتر با زبان عربي ، و قبول عدة جديدي از اصطلاحات علمي و ادبي و ديني و سياسي ، و بكار بردن آنها براي بيان مفاهيم و مضامين مختلف شعري و مقاصد علمي و غيره ، نسبت بقرن سوم تكامل و توسعة بيشتري يافت . با اين حال اگر زبان شاعران و نويسندگان اين عهد را با ادوار ادبي بعد بسنجيم تعداد لغات عربي را بنسبت محسوسي كمتر و غلبة لغات اصيل پارس و حتي نفوذ زبان پهلوي را در آن بيشتر مي بينيم ، و علي الخصوص اين نكته قابل توجهست كه شاعران و نويسندگان اين عهد كمتر تحت نفوذ قواعد دستوري زبان عربي بودند و قواعد زبان پارسي را بيشتر رعايت مي كردند ، و مثلاً بندرت وزنهاي جمع عربي را در متنهاي پارسي مي يابيم و يا تركيبهاي تازي را در آنها بسيار كم مي بينيم . اين نكته هم قابل ذكرست كه شاعران و نويسندگان اين عهد خلاف آنچه برخي مي انديشند تعمدي در آورد كلمات پارسي بجاي عربي نداشتند ، بلكه چون زبان فارسي در آن عهد هنوز بنسبت كمي با زبان عربي آميخته بود ، و شاعران و نويسندگان هم از لهجة عمومي در كار خود پيروي مي كردند ، طبعاً لغات عربي را كمتر بكار مي بردند مگر در مواردي كه ضرورت اقتضا مي كرد .

فردوسي

استاد بزرگ بي بديل حكيم ابوالقاسم منصوربن حسن فردوسي طوسي ، شاعر بزرگ حماسه سراي ايران و يكي از شاعران مشهور عالم و ستارة درخشندة آسمان ادبيات فارسي و از مفاخر نامبردار ملت ايرانست ، و بسبب همين عظمت مقام و مرتبت سرگذشت او مانند ديگر بزرگان دنياي قديم با افسانه ها و روايات مختلف در آميخته است . مولد او قرية باژ از قراء ناحية طابران ( يا : طبران ) طوس متولد شده بود يعني همانجا كه امروز آرامگاه اوست ، و او در آن ده در حدود سال 329 -  330 هجري ، در خانواده يي از طبقة دهقانان چشم بجهان هستي گشود .