چاههای استثنایی
در گذشته مقدار قابل توجهی نفت از تعداد انگشت شماری چاه به دست آمده است که در نوع خود بی‌نظیر بوده‌اند، امروزه در صنایع نفت تلاش فراوانی برای کنترل اینگونه چاهها و حفظ سلامت مخزن به عمل می‌آید.
•
• چاه شماره ۲۰۰ کلمبیا در آمریکای جنوبی ظرف مدت ۱۰ ساعت حدود ۵۰۰۰ بشکه نفت از عمق ۳۰ متری تولید کرد. پس از این مدت ، تولید چاه متوقف و چاه بسته شد.
•
• چاه شماره ۴ در مکزیک از سال ۱۹۱۰ تا ۱۹۴۹ حدود ۱۱۵ میلیون بشکه نفت تولید کرد. تولید روزانه این چاه بطور متوسط۰۰۰/۱۰۰ بشکه نفت بوده و حتی تا ۰۰۰/۲۰۰ بشکه نفت در روز نیز اندازه گیری شده است.
•
چاه شماره ۷-۷ مسجد سلیمان حدود ۵۰ میلیون بشکه نفت در عمق ۳۰۰ تا ۳۵۰ متری از سازند آسماری تولید کرد.
• چاه شماره ۳ yates در غرب تگزاس حدود ۰۰۰/۲۰۰ بشکه نفت در روز در عمق ۳۰۰ متری از آهکهای حفره‌دار پرمین تولید کرد.
• یکی دو چاه در حوزه نفتی گچساران با تولید دهها هزار بشکه نفت در روز حفر شده‌اند.
چاه عمیق
چاههایی که عمق آنها از ۴۵۰۰ متر بیشتر باشد، چاه عمیق نامیده می‌شود. در ایالت متخده آمریکا به چاههایی که عمق آنها تا ۶۰۰۰ متر باشد، چاه خیلی عمیق و چاههایی که عمق آنها تا ۷۵۰۰ متر برسد را چاه بسیار عمیق گویند. پروژه‌های چاههای عمیق به منظور پژوهشهای نفتی و در سنگهای آذرین به منظور اکتشاف انرژی گرمایی آبهای زیرزمینی صورت می‌گیرد.
عمیقترین چاه اکتشافی حفر شده
دکل حفاری “کلا” تا عمق ۱۱۶۰۰ متری پوسته قدیمی قاره‌ای آرکئن- پروتروزوئیک در بالتیک نفوذ کرده و از جمله عمیقترین چاههای اکتشافی محسوب می‌شود. چاه مذکور به اس- جی- ۳ موسوم میباشد.
عمر چاهها و مخازن
عمر یک چاه و یا مخزن همزمان با رسیدن نفت یا گاز به سطح زمین در شرایطی که دارای قابلیت اقتصادی میباشد شروع شده و مادامی که استخراج از چاه و یا مخزن مقرون به صرفه باشد، ادامه می‌یابد. هرگاه هزینه تولید نفت بر فروش آن افزایش یابد، چاه بسته شده و عمر چاه و همچنین عمر مخزن آن بطور موقت یا دائم به اتمام می‌رسد.
انواع چاههای نفت
چاه اکتشافی
چاه اکتشافی اولین چاهی است که جهت کسب اطلاعات زمین شناسی و آگاهی از وضعیت نفت و گاز در ناحیه‌ای حفر می‌شود. حفر چاه اکتشافی پس از انجام مراحل اکتشاف و تعیین نواحی دارای پتانسیل ذخیره نمودن نفت و گاز صورت می‌گیرد. اگر اکتشاف در یک میدان نفتی متشکل از دو یا چند مخزن به عمل آید، اولین چاه ورود به هر مخزن در واقع ، چاه اکتشافی آن مخزن محسوب می‌شود.
چاه توصیفی
آگاهی از مرزهای جانبی مخزن ، تعیین مقدار ذخیره و چگونگی گسترش ذخیره مخزن با حفر چاه توصیفی مورد بررسی قرار می‌گیرد. چاههای توصیفی پس از حفر چاه اکتشافی و اطمینان از حضور ذخیره دارای قابلیت اقتصادی حفر می‌شود.
چاه مشاهده‌ای
چاههایی که به منظور مشاهده وضعیت دائم مخزن حفاری شود چاه مشاهده‌ای نامیده می‌شود. فشار مخزن ، سطح آب و نفت ، نسبت آب و نفت و … از جمله مواردی است که با استفاده از چاههای مشاهده‌ای قابل بررسی و اندازه گیری است.
چاه جانشینی
چاه جانشینی در مواقعی که امکان بهره برداری از چاه قبلی وجود نداشته باشد مورد حفاری قرار می‌گیرد. برای مثال ، حفاری چاه جانشینی در مجاور چاهی که به دلیل جاماندگی ابزار حفاری در آن متوقف شده باشد صورت می‌گیرد.
چاه توسعه‌ای
پس از حفاری چاههای اکتشافی و توصیفی و ضمن تایید ذخیره دارای قابلیت اقتصادی مخزن ، اقدام به حفر چاههای توسعه‌ای می‌شود. استخراج نفت و گاز از مخزن بطور عمده توسط چاههای توسعه‌ای صورت می‌گیرد. نفت کوره ، یک فراورده جانبی
بیشتر نفت کوره‌های باقیمانده مصرفی در ایالات متحده آمریکا ، از خارج وارد می‌شود. این سوخت به قیمت بسیار ارزانی فروخته می‌شود (قبلا حدود ۷۰ درصد قیمت نفت خامی که از آن تولید شده است) و بعنوان یک فراورده جانبی تلقی می‌گردد.
مشخصه‌های بحرانی نفت کوره
مشخصه‌های بحرانی نفت کوره عبارتند از گرانروی و مقدار گوگرد. در سالهای آینده ، با توجه به لزوم جلوگیری از آلودگی هوا ، مقدار بیشینه گوگرد ، بی شک ، کاهش خواهد یافت. در برخی نقاط ، فقط نفت کوره‌های کم‌گوگرد می‌توانند مورد استفاده قرار گیرند و این گرایش ، رو به توسعه است.
نفت کوره سنگین
نفت کوره‌های سنگین که حاوی گوگرد بسیار کمی باشند، خواهان بیشتری دارند و به قیمتهای نزدیک قیمتهای نفتهای خام اولیه فروخته می‌شوند.
نفتهای گرمایشی
هر چند مصرف فراورده‌های نفتی برای گرمایش فضا از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است، ولی این مصرف بر حسب محل و شرایط جوی تغییر زیادی می‌کند. در سالهای اخیر نیاز به نفتهای گرمایشی نسبتا کاهش یافته است، زیرا بر مصرف LPG (گاز نفتی مایع که برای گرمایش خانگی و پخت و پز بمصرف می‌رسد) افزوده شده است.
مهمترین نفتهای کوره تقطیری
مهمترین نفتهای کوره تقطیری ، نفت کوره شماره ۱ و نفت کوره شماره ۲ می‌باشند.
نفت کوره شماره ۱: این نفت کوره ، بسیار شبیه نفت سفید ، ولی معمولا دارای نقطه ریزش و نقطه نهایی بالاتری است. مشخصه‌های حدی آن عبارتند از تقطیر ، نقطه ریزش ، نقطه اشتعال و مقدار گوگرد. نقطه ریزش ، پایین‌ترین دمایی است که در آن ، یک روغن نفتی جاری می‌شود یا ریزش می‌کند. نقطه پایانی یا نهایی ، دمای حد بالا در تقطیر است.
•
• نفت کوره شماره ۲: نفت کوره شماره ۲ ، بسیار شبیه سوخت دیزلی شماره ۲است. ذخایر گراکینگ شده نفت ، نفت سفید. سوخت دیزلی و نفتهای سبک چرخه کراکینگ بدست می‌آید که مشخصه‌های حدی آن ، عبارتند از مقدار گوگرد ، نقطه ریزش، تقطیر و نقطه اشتعال.
انواع نفتگیرهای تاقدیسی یا چین خورده
تاقدیسهای فشرده
تاقدیسهای فشرده شده غالبا در ارتباط با نواحی از پوسته زمین که در مجاورت گودالهای فرورانش قرار داشته و کوتاه شدگی پوسته زمین در آن محل مشهود میباشد تشکیل می‌شود. بنابراین ، اینگونه مخازن نفتی یعنی تاقدیسهای فشرده شده در خلال و یا در مجاور بسیاری از سلسله کوههای جهان قرار دارند.
سلسله تاقدیسهای فشرده شده کوههای زاگرس در جنوب غربی ایران مثال بارز تاقدیسهای فشرده شده و نفت ده در جهات میباشد. شانزده تاقدیس آن از جمله نفتگیرهای عظیم بوده که محتوی بیش از ۵۰۰ میلیون شبکه نفت قابل استخراج و یا ۳٫۵ تریلیون فوت مکعب گاز قابل استخراج است. سازند آسماری (میوسن زیرین) افق اصلی تولید کننده نفت ده در نواحی نفت خیز محسوب می‌شود.
تاقدیسهای متراکم شده
تاقدیسهای متراکم شده حاصل بخش پوسته‌ای است. کشش پوسته‌ای سبب پیدایش ساختمان هورست و گراین می‌شود. سنگهای آذرین زیر لایه ، موثر از کشش پوسته‌ای به صورت هورست و گرابن در آمده و در همان حال ، رسوبات فرورفتگی‌های توپوگرافی در حال تشکیل را پر می‌کند. بدین ترتیب تاقدیسهای در اثر گذشت زمان در اعماق زمین و در حد فاصل لایه‌های رسوبی فوقانی و سنگهای زیر لایه تحتانی بوجود می‌آید.
سنگ شناسی لایه‌های تاقدیس ، نظریه متفاوت بودن عمق حوضه رسوبی متغیر میباشد. اصولا رخساره‌های کم عمق آهکی و مرجانی و یا رسوبات ماسه‌ای آواری قسمتهای بالای تاقدیس را تشکیل داده و بخشهای پایین‌تر به ترتیب به گلهای آهکی و گلهای آواری تبدیل می‌شود. مثال بارز تاقدیسهای متراکم شده نفتگیرهای تاقدیسی عمیق در دریای شمال میباشد. تاقدیسهای متراکم شده دارای شکل نامنظم بوده و تاریخچه طولانی تشکیل آنها حکایت از گسل خوردگی و تحرکات پی سنگ دارد.
شناسایی تاقدیسهای چین خورده
تاقدیس ممکن است در برگیرنده ضخامت قابل ملاحظه‌ای از لایه‌ای خاص بوده و سازندهای گوناگونی را در برگیرد. تناوب لایه‌های تراوا و متخلخل در یک ستون چینه شناسی ممکن است در حین چین خوردگی به شکل تاقدیس در آمده و نفتگیرهای متعددی را تشکیل دهد. تاقدیسهای کم عمق را در ابتدا می‌توان با نقشه برداری و زمین شناسی سطحی شناسایی کرد. تغییرات حاصله از تغییر شکل ، چین خوردگی ، گسل خوردگی را باید با بکارگیری روشهای اکتشافی لرزه نگاری ، حفر چاه و گرفتن مغزه اصلاح کرد.
نفتگیرهای چین خورده از نظر شکل بسیار متنوع میباشد. شکل این نفتگیرها از گنبدهای کاملا مدور تا تاقدیسهای گشیده و باریک و تاقدیسهای نامتقارن و بر گسسته تغییر می‌کند. غالب مخازن چین خورده تحت تاثیر گسل خوردگی ، شکستگیها و درزها نیز قرار می‌گیرد. بسیاری از گسلها مخازن چین خورده در سطح ظاهر شده و ردیابی آنها در زیرزمین برون حفاریهای مکررو تهیه نقشه‌های دقیق زمین شناسی امکان پذیر نمی‌باشد.
نفتگیرهای حاصله از گسل خوردگی
گسل خوردگی بطور غیر مستقیم نقش اساسی در ایجاد نفتگیر ایفا می‌کند. گسل در اکتشاف و استخراج مخازن نفت از نظر عامل سد کننده و بازدارنده سیال همچنین عامل انتقال و فراهم آورنده معبری تراوا جهت عبور سیال مورد سوال بوده است. برای مثال ، گسل خوردگی در سنگهای غیر شکننده بیشتر نقش سر کننده داشته‌های شنگهای شکننده و خرد شونده ، رل معبری تراوا را ایفا می‌کند
. گسل خوردگی در سنگهای شکننده ممکن است با توسعه درزها در سنگ همراه بشود، که خود عامل موثر در تراوایی و ذخیره سازی سنگ محسوب می‌شود مشروط بر این که همزمان با پیدایش درز در سنگ ، عوامل ثانویه از جمله سیمان شدگی فضاها را پر نکرده باشد.
گسلها در ماسه و شیل سخت نشده. نقش سد کننده را تا حدودی ایفا می‌کند. به خصوص زمانی که مواد رسی فضاها و معابر مرتبط با سطح گسل را فرا گیرد. عامل بازدارنده ممکن است حتی دو لایه ماسه سنگ کاملا تراوا را از یکدیگر نیز متمایز سازد. نفتگیر ممکن است در ارتباط با گسلهای کششی در حال رشد که حرکت گسل همزمان با تشکیل رسوبات باشد بوجود آید. در این حالت ضخامت لایه تراوا در یک سمت گسل به مراتب بیشتر از ضخامت آن لایه در سمت دیگر گسل می
