انديشه|مقاله انديشه

گروه محصول:تاریخ و فلسفه

مقاله انديشه

قیمت: ۴۹۰۰۰ریال تعداد صفحات: ۴۴

فایل ورد قابل ویرایش

توضیحی مختصر از متن فایل :

مقدمه

مقاله‏اى كه با عنوان «انديشه‏» در اينجا ترجمه شده يكى از مقاله‏هاى مهم و تاثيرگذار فرگه است. فرگه اين مقاله را در 1918 يعنى حدود شش سال پيش از مرگش نوشت و منتشر كرد. منظور فرگه از انديشه، (Der Gedanke) معناى يك جمله كامل است، بدون توجه به صدق و كذب آن جمله يا تصديق و تكذيب آن. موضوع اصلى اين مقاله برشمردن ويژگيهاى اين معنا يا انديشه است. به نظر فرگه انديشه عينى است و بنابراين وجود آن وابسته ذهن يا آگاهى ذهنى افراد نيست. آنچه در اين مقاله در طرد ايدئاليسم به تفصيل گفته شده بدين منظور است كه انديشه را از ايده يا وجود ذهنى كه امرى شخصى و وابسته به ذهن فرد است جدا كند. ديگر اينكه انديشه، به دليل عينى‏بودن، وجودى مستقل از اذهان دارد و بنابراين انديشه ابداع‏كردنى نيست، بلكه كشف‏كردنى است و به اصطلاح فرگه انديشه را فراچنگ مى‏آوريم. از ويژگيهاى ديگر انديشه اين است كه صدق و كذب آن ابدى است و با زمان تغيير نمى‏كند. و ديگر آنكه انديشه در ذات خود انتقال‏پذير است. به نظر پيترگيچ، ويتگنشتاين در بحث از زبان فردى و خصوصى، ( private language) و رد آن متاثر از همين نظر اخير فرگه بوده است. از بحثهاى ديگر اين مقاله رد نظريه مطابقت و طرد انتولوژى امور واقع، (facts) است. ويتگنشتاين در رساله فلسفى - منطقى خود معتقد به انتولوژى امور واقع بود و جهان را مجموعه‏اى از امور واقع مى‏دانست. هنگامى كه ويتگنشتاين اين نظر را با فرگه در ميان مى‏گذارد فرگه سؤالى از او مى‏كند كه به نظر ويتگنشتاين سؤالى بى‏مايه به نظر مى‏رسد. اما سالها بعد اهميت‏سؤال فرگه را كه در واقع طرد انتولوژى امور واقع بوده است، درمى‏يابد و از نظر خود برمى‏گردد.

از مباحث جالب‏توجه اين مقاله مبحث ضماير و مبهمات است. اين مبحث كه در نوشته‏هاى فرگه بدين تفصيل تازگى دارد بحثهاى فراوانى را برانگيخته است. به نظر فرگه جمله‏اى مانند «من اينجا ايستاده‏ام.» انديشه كاملى را بيان نمى‏كند، مگر اينكه به جاى «من‏» و «اينجا» نام گوينده و مكان موردنظر نهاده شود. اما آيا هميشه مى‏توان بدون تغييردادن معنا يا انديشه چنين تغييراتى در جمله داد؟ پاسخ بدين پرسش چندان ساده نيست. فرگه در اين مقاله موردى را هم‏ذكر مى‏كند كه دو گوينده نام خاصى را به كار برند اما دو معناى مختلف از آن اراده كنند. (ضياء موحد)

همان‏طور كه واژه «زيبا» در مباحث زيبايى‏شناسى و «خير» در اخلاق راه هريك را نشان مى‏دهد، واژه‏هايى مثل «صادق‏» نيز در منطق نشانگر راه آن است. هدف همه علوم دستيابى به صدق است، ولى منطق به معناى كاملا متفاوتى با صدق سروكار دارد. تقريبا همان نسبتى را كه فيزيك با جرم و گرما دارد منطق هم با صدق دارد. كشف صدق [قضاياى صادق] وظيفه همه علوم است ولى تعيين قوانين صدق كار منطق. واژه قانون به دو معنا به كار مى‏رود. وقتى از قانون اخلاقى يا قانون مدنى سخن مى‏گوييم، مراد احكام و دستوراتى است كه بايد از آنها تبعيت‏شود ولى آنچه در خارج اتفاق مى‏افتد لزوما هميشه مطابق آنها نيست. ولى قوانين طبيعت همان جنبه‏هاى كلى رويدادهاى طبيعى است و آنچه در طبيعت واقع مى‏شود هميشه مطابق با آنهاست. بحث من در باب قوانين صدق بيشتر ناظر به چنين برداشتى از آن است. در اينجا البته سخن از آنچه روى مى‏دهد نيست‏بلكه سخن از آن چيزى است كه هست. قواعد تصديق، انديشيدن، داورى و استنتاج از قوانين صدق مشتق مى‏شوند و ما البته مى‏توانيم بدين‏معنا از قوانين انديشه نيز سخن بگوييم. ولى در اينجا خطر درآميختن چند امر مختلف با يكديگر وجود دارد. مردم چه بسا عبارت «قانون انديشه‏» را به قياس با عبارت «قانون طبيعت‏» تفسير كنند و از اين رو جنبه‏هاى كلى انديشيدن را نوعى رويداد ذهنى به شمار آورند. قانون انديشه به اين معنا يك قانون روانشناختى خواهد بود. در اين صورت ممكن است تصور شود كه منطق با فرآيند ذهنى انديشيدن سروكار دارد و نيز با آن قوانين روانشناختى كه اين فرآيند مطابق آنها روى مى‏دهد. ولى اين اشتباهى است در فهميدن هدف منطق. زيرا در اين برداشت، صدق در جاى مناسب خود قرار نگرفته است. اشتباهات و اوهام نيز مثل شناخت درست داراى عللى هستند. صادق‏دانستن آنچه خودش كاذب يا صادق است هم مطابق قوانين روانشناختى صورت مى‏گيرد. نتيجه‏گيرى براساس اين قوانين و تبيين يك فرآيند ذهنى كه به صادق دانستن چيزى مى‏انجامد، هرگز جاى اثبات صدق آن چيز را نمى‏گيرد. ولى آيا ممكن نيست قوانين منطق در اين فرآيند نقشى داشته باشند؟ من نمى‏خواهم با اين قول جدل كنم، ولى در بحث از صدق، صرف امكان كافى نيست، زيرا ممكن است امور غيرمنطقى هم در اين فرآيند سهمى داشته باشند و آن را از صدق دور كنند. تنها پس از شناخت قوانين صدق است كه مى‏توان در اين باب تعيين موضع كرد، ولى پس از آن هم شايد بتوان بدون استناد به فرآيند ذهنى و تبيين آن اين مساله را روشن كرد; البته اگر بخواهيم مشخص كنيم كه آيا فرآيند يادشده به اينكه چيزى را به درستى صادق بدانيم منتهى مى‏شود يا نه. براى پرهيز ازاين سوءتفاهم و پيشگيرى از درآميختن مرزهاى منطق و روانشناسى، من وظيفه منطق را كشف قوانين صدق قرار مى‏دهم نه قوانين صادق‏دانستن چيزها يا قوانين انديشيدن.

اما نخست مى‏كوشم تا اجمالا شرح دهم كه واژه «صادق‏» را در اين باب چگونه به كار مى‏برم زيرا بدين طريق مى‏توان كاربردهاى بى‏ارتباط با آن را از بحث‏خارج كرد. در اينجا صادق را نبايد به معناى «اصيل‏» يا «دقيق‏» به كار برد. همچنين نبايد آن را به طرزى به كار برد كه گه‏گاه در بحث از مسائل هنرى به كار مى‏رود. مثلا آنجا كه بحث از صدق در هنر يا هدف‏بودن صدق در هنر يا صدق يك كار هنرى يا احساسات صادقانه پيش مى‏آيد، در اين موارد لفظ صادق را از آن رو صفت لفظى ديگر قرار مى‏دهند تا بگويند كه موصوف را بايد به صورت درست و بى‏عيب و نقصش فهميد. اين معناى صادق هم با معناى موردنظر ما از صدق در اينجا مغايرت دارد. مقصود من آن نوع از صدق است كه هدف علم تشخيص آن است.

از نظر دستورى چنين مى‏نمايد كه واژه «صادق‏» واژه‏اى دال بر صفت‏باشد. از اين رو مى‏خواهيم حدود و حوزه‏اى را كه در آن مى‏توان صدق را بر چيزى حمل كرد، حوزه‏اى را كه در آن مساله صدق مطرح مى‏شود، با دقت‏بيشتر معين كنيم. صدق بر تصاوير، ايده‏ها، جمله‏ها و انديشه‏ها حمل مى‏شود. نكته قابل توجه اينكه در اين موارد چيزهاى شنيدنى و ديدنى در كنار چيزهايى قرار مى‏گيرند كه با حواس ادراك نمى‏شوند و اين خود نشانه آن است كه در معناى واژه، تغييراتى حاصل شده است. در واقع هم چنين است. ولى آيا واقعا يك تصوير به عنوان شى‏ء مرئى و ملموس صادق است و يك سنگ يا يك برگ درخت نيست؟ واضح است كه نمى‏توان هيچ تصويرى را صادق دانست مگر آنكه مقصودى موردنظر باشد. غرض از تصوير آن‏است‏كه چيزى را نشان دهد. (حتى ايده را هم به خودى خود نمى‏توان صادق دانست، مگر به اين منظور كه ايده با چيزى مطابق باشد.) از اين نكته ممكن است استنباط شود كه صدق [در مورد تصوير] عبارت است از مطابقت تصوير با چيزى كه مصور شده است. مطابقت هم يك نسبت اضافى است. ولى چنين نتيجه‏اى با موارد استعمال لفظ «صادق‏» منافات دارد زيرا صادق از نوع كلمات دال بر نسبت نيست و دلالت‏بر هيچ چيز ديگرى كه بايد مطابق آن باشد، ندارد. اگر من ندانم كه تابلويى مى‏خواهد كليساى بزرگ كلن⁽²⁾را نشان دهد، نمى‏دانم كه بايد آن را با چه چيزى مقايسه كنم تا درباره صدقش داورى كنم. علاوه بر اين، تطابق در صورتى كامل است كه چيزهاى مطابق، با يكديگر هماهنگ بوده مغاير هم نباشند. بر حسب فرض مى‏توان براى تبيين اصل بودن اسكناس آن را به روش استريوسكوپى با يك اسكناس اصل مقايسه كرد. اما خنده‏دار است كه بخواهيم يك سكه طلا را به اين روش با يك اسكناس بيست ماركى مقايسه‏كنيم. ايده را تنها در صورتى مى‏توان با چيزى مقايسه كرد كه آن نيز خود ايده باشد. و بعد از آن اگر اولى با دومى به طور كامل مطابق بود، آن دو با يكديگر همسان‏اند. ولى وقتى صدق را به معناى انطباق ايده با يك امر واقعى مى‏دانند، اصلا مرادشان چنين چيزى نيست. زيرا مغايرت واقعيت و ايده با يكديگر امرى جوهرى و ذاتى است. اما در اين صورت نيز نه مطابقت كامل وجود خواهد داشت نه صدق كامل، بنابراين ديگر هيچ چيز صادق نخواهد بود. زيرا آنچه نيمه صادق است غيرصادق است. صدق كم‏وبيش ندارد. - مع‏الوصف آيا نمى‏توان گفت هرگاه مطابقت‏به صورت خاصى وجود داشته باشد، صدق هم وجود دارد؟ ولى به چه صورتى؟ در اين صورت بايد چه كنيم تا بتوانيم صدق چيزى را تعيين كنيم؟ بايد تحقيق كنيم كه آيا اين صادق است كه ايده‏اى با واقعيتى مطابقت دارد؟ و در اينجا نيز با پرسشى از همان نوع روبرو هستيم و روز از نو روزگار از نو. بنابراين تلاش براى تعريف صدق به مطابقت‏به شكست مى‏انجامد. چنانكه هر تلاش ديگرى هم براى تعريف صدق چنين است. زيرا در هر تعريفى پاره‏اى از خصوصيات بايد ذكر شوند و به هنگام اطلاق و حمل تعريف بر موارد و مصاديق هميشه همين سؤال پيش مى‏آيد كه آيا صادق است كه اين خصوصيات در اين مصداق هم وجود دارند يا نه. به اين ترتيب گرفتار دور خواهيم شد. پس شايد مضمون و محتواى واژه «صادق‏» منحصر به خود و تعريف‏ناپذير باشد.