فایل ورد قابل ویرایش

توضیحی مختصر از متن فایل  :

مقدمه

سرزمین پهناور ایران پیوسته خواستگاه خلق هنرهای ناب،اصیل و معنوی در عین حال متناسب با زندگی مردم و آداب و رسوم جوامع و اقوام خود بوده است.قلمزنی و کاربرد فلزات طبق مستندات تاریخی موجود و مسبوق به بیش از هزار سال قبل از میلاد می باشد.آثار بجا مانده در هردوره و اعصار گوناگون خود نمایانگر حرکتی متداوم و لاینقطعی است که علاوه بر نمادهای عینی و مادی که در قالب ظروف،جام ها و…قلمزده شده به وجود آمده نماینگر فضای روح بخش و معنوی است که ریشه در باورها و اعتقادات حاکم بر دورۀ خود داشته است و نهایتا موجب بروز پدیده های قدسی و یا هنرهای معنوی و مبدأگرا گردیده است.قلمزنی و هنرهای دیگر از این دست تنها فعالیت انسان مسلط و یا صنعتگر و ابزارساز در به کار بردن قلم و چکش بر روی قطعه یا ظرف فلزی نیست بلکه بر گرفته از شوق و دیگر وجوح تمایز انسانی در بکارگیری تعمق و تعمل وی می باشد. انسانی باهوش و زیرک که با جوهرذکاوت دست به مکاشفه ای عمیق در طبیعت و مخلوقات می زند و به تکاپویی بر می خیزد که موجب بروز و تبلور حرکتی انفعالی خودآگاه به نام خلق اثر هنری که آمیخته ای از شعف ناخودآگاه فطری در بطن و ابزار و ادوات و مواد و مصالح در جهان مادی است می گردد.

هنر قلمزنی عبارت است از تزئین و کندن نقوش بر روی اشیا فلزی به ویژه مس،طلا،برنج و یل به عبارت دیگر ایجاد خطوط و نقوش به وسیلۀ قلم با ضربۀ چکش بر  روی اجسام فلزی. مس به سبب نرمی و شکل پذیری که دارد،در هنر قلمزنی متداول تر از سایر فلزان است.از سوی دیگر به اعتقاد باستان شناسان و مورخان هنر،مس،نخستین فلزی است که در هنر فلز کاری و قلمزنی مورد توجه انسان قرار گرفت.هنر قلمزنی یکی از رشنه های هنرهای سنتی ایران است که می توان ن رآ در دسته بندی،در ردۀ هنرهای صناعی و در گروه فلزکاری قرار داد.قلمزنی هنری والا و ارزشمند در فرهنگ سنتی و هنرهی معنوی ایرانیان است و از جایگاه ویژه ای برخوردار است،که به کمک ذوق و اندیشه هنرمند ایرانی با تأثیر از آداب،سنن،فرهنگ و مذهب،در بیان آرا و عقاید ایرانیان به زیباترین شئ فلزی نقش بسته و در درازنای تاریخ رویدادها و تحولات گوناگون پشته سر گذاشته و ماندگاری آن را به نسل های بعد منتقل کرده است.

هنر قلمزنی روی فلز از آن رو بیشتر مورد توجه هنرمندان است که از دوام و بقای بیشتری نسبت به سایر اشیا برخوردار است. نقش مایه‌ها و نمادهای نقوش در ادوار تاریخی و فرهنگی گوناگون بر اساس دگرگونی های عقیدتی و فرهنگی متفاوت اند و تحت تاثیر و تاثیرات شرایط اجتماعی تغییر می کند و سیر تحول را به دنبال خود دارند.

 پیشینه هنر قلمزنی در ایران

پیشینه قلمزنی به زمان سکاها یا سیت‌ها نسبت داده می‌شود که نژاد آریایی داشتند دوره پیش از تاریخ پیشینه این هنر در ایران، تاریخ روشنی ندارد و از اثر مستندی که بیانگر نخستین مکان یا نخستین شیء باشد که بر روی آن قلمزنی، چکش کاری و یا حکاکی شده‌است، اطلاع دقیقی در دست نیست.کاربرد فلز، به ویژه مس در ایران و خاور نزدیک به چند هزار سال پیش از میلاد می‌رسد (لک پور، ۱۳۷۵، ص۷).در اواخر هزاره دوم و اوایل هزاره اول پیش از میلاد هنر و صنعت فلزکاری در نقاط گوناگون ایران به ویژه در شمال و شمال غرب و حاشیه جنوبی دریای مازندران شکوفایی داشته‌است. از آثار مهم به دست آمده در این دوره جام طلای حسنلو است که در۱۳۳۵ ه.ش کشف شد و دارای نقوش برجسته چون خدایان سوار بر گردونه یا ارابه‌ است.در هزاره اول پیش از میلاد فلزکاری و قلمزنی در ایران از رونق و اعتبار ویژه‌ای برخوردار بوده‌است و آثار با ارزشی از آن دوران بر جای مانده که از جمله آن‌ها جام‌های طلای مارلیک است.

هنر قلمزنی در دوره اسلامی

در قرون اولیه اسلامی، اعراب که مسلّماً خود هنری نداشتند، هنر قلمزنی دوره ساسانی را مورد تقلید قرار داده و در سده‌های بعد در اثر علاقهٔ هنرمندان ایرانی به مذهب و گرایش آنان به اسلام، با تأثیرپذیری از آرا و عقاید اسلام، در خلق آثار فلزی پیدا کردند و کم کم نقوش بی نظیر و طرح‌های بومی و اسطوره‌ای ایرانی جای خود را به خطوط کوفی و آیات و احادیث داد. در دورهٔ سامانیان هنر قلمزنی در اثر تبادلات تجاری به سایر ممالک اسلامی راه یافت. اشیای قلمزنی شده دوران دیلمیان در موزه‌های ایران از جمله آثار معروف این دوره‌است. از سده‌های اولیه تا قرون سوم و چهارم قمری اشیای فلزی در ایران به سبک زمان ساسانی ساخته می‌شد. مکتب قلمزنی خراسان در سدهٔ چهارم قمری شکل گرفت و در دورهٔ سلجوقی به اوج کمال خود رسید.

هنر قلمزنی در دورهٔ سلجوقی

سلجوقیان در اوایل سدهٔ پنجم قمری (۴۲۹) از ترکستان به ماوراءالنّهر آمدند و سکونت گزیدند و سپس خراسان را متصرّف شدند. با علاقه‌ای که حکام سلجوقی به هنر داشتند، هنر قلمزنی همچون سایر رشته‌های هنری حمایت شد و گسترش چشم گیری یافت.ایجاد نقوش گیست باف شامل نوارهایی در تزیینات ظروف به شیوه و سبک بسیار زیبا متداول شد. در این دوران ترصیع فلزات به صورت مفتول‌های طلا، مس و نقره و یا ترصیع ظروف مفرغی با مفتول مس رایج شد. از کارهای بسیار زیبا در این دوره مشبک کاری روی فلز است.هنر قلمزنی خراسان که در قرن پنجم و ششم قمری، هم‌زمان با حکومت سلجوقی در شرق به ویژه خراسان و ماوراءالنّهر رواج یافته بود، پس از حملخ مغول به دلیل ویران شدن بسیاری از مراکز هنری این منطقه و مهاجرت هنرمندان به غرب و میان رودان، در آن نواحی تداوم یافت. هنر فلزکاری خراسان از شرق شروع شد و در غرب رشد و گسترش یافت (روح فر، ۱۳۷۸، ص۸۰).

هنر قلمزنی

هنرهای‌ سنتی‌ ایران‌ ، هنرهای‌ اصیل‌ مردمی‌ هستند . هنرهایی‌ که‌ از فطرت‌ پاک‌ مردم‌ نشأت‌ می‌ گیرند.این‌ هنرها از دیرباز در تمامی‌ شئون‌ زندگی‌ مردم‌ رسوخ‌ کرده‌ و به‌ صورت‌ جزئی‌ تفکیک‌ ناپذیر درآمده‌اند. رحل‌ قرآن‌ ، منبر مسجد ،تنگ‌ گلاب‌ و فرشی‌ که‌ به‌ عنوان‌ زیرانداز به‌ کار می‌ رود، همه‌ و همه‌ نشان‌ از پیوند همیشگی‌ هنر و آیین‌ ،آداب‌ و زندگی‌ مردم‌ دارد.

طوفان‌ حوادث‌ دوران‌ ،نتوانسته‌ صخرة‌ پر صلابت‌ هنر ایران‌ را فرسایش‌ و تغییر دهد.هنر گذشتة‌ ایران‌ ، بسان‌ صدفی‌ است‌ که‌ موج‌ بلند و شکوفای‌ اسلام‌ ،آن‌ را صیقل‌ داده‌ وبه‌ گوهری‌ ناب‌ تبدیل‌ کرده‌ و به‌ ساحل‌ سرزمینهای‌ مختلف‌ افکنده‌ است‌ . شاید اغراق‌ نباشد اگر بگوییم‌ ،بررسی‌ و شناخت‌ هنرهای‌ سنتی‌ ایران‌ ، مقدمه‌ای‌ بر شناخت‌ هنر جهان‌ می‌ باشد .

این‌ هنرها، ازگذشته‌ دور تاکنون‌ ، بدون‌ تغییرات‌ زیاد، باقی‌ مانده‌اند و اگر به‌ آنها توجه‌ نشود رفته‌ رفته‌ به‌ بوتة‌ فراموشی‌ سپرده‌ خواهند شد. از اینرو ، سعی‌ بر آن‌ بوده‌ ، تا گامی‌ هر چند لرزان‌ در جهت‌ شناساندن‌ هنرهای‌ سنتی‌ ایران‌ ونحوة‌ اجرای‌ آنها برداشته‌ شود.سابقه‌ تاریخی‌ قلمزنی‌ هنر قلمزنی‌ سابقه‌ای‌ بس‌ طولانی‌ و تاریخی‌ دارد. دلیل‌ این‌ ادعا؛اشیایی‌ است‌ که‌ مربوط‌ به‌ هزاران‌ سال‌ پیش‌ می‌ باشند . پایداری‌ فلز در شرایط‌ مختلف‌ باعث‌ حفظ‌ مدارک‌ پیشینة‌ قلمزنی‌ شده‌ است‌ .سابقة‌ تاریخی‌ این‌ هنر به‌ «سیت‌ »ها یا «سکا»ها باز می‌گردد.سیتها در حدود پنج‌ تا هفت‌ هزار سال‌ پیش‌ در قفقاز یا جنوب‌ روسیة‌ فعلی‌ زندگی‌ می‌کرده‌اند .آنها به‌ احتمال‌ زیاد از نژاد آریایی‌ بوده‌اند .این‌ قوم‌ در هنر قلمزنی‌ به‌ بالاترین‌ درجه‌ از پیشرفت‌ و ابداع‌ رسیده‌ بود.مواد و مصالحی‌ که‌ آنان‌ بکار می‌بردند عمدتا”از طلا، نقره‌ و برنز تشکیل‌ می‌ شد. درمیان‌ شاهکارهای‌ سیتها می‌توان‌ از طرحی‌ نام‌ برد که‌ نشان‌ دهندة‌ دقت‌ و ظرافت‌ در کار آنهاست‌ و آن‌ پرداخت‌ تصاویر شخصی‌ می‌باشد که‌ با انبر مشغول‌ کشیدن‌ دندان‌ پیرمردی‌ است‌ .در خطوط‌ چهرة‌ پیرمرد حالت‌ درد بخوبی‌ نمایان‌ است‌.شگفت‌ آنکه‌ این‌ طرح‌ قلمزنی‌ بر روی‌ سطحی‌ به‌ اندازة‌ یک‌ بند انگشت‌ اجراشده‌ است‌ .ازنمونة‌ بارز دیگری‌ نیز می‌ توان‌ نام‌ برد که‌ عبارت‌ است‌ از سینه‌ ریزی‌ که‌ روی‌ سطح‌ هر سکة‌ آن‌ ،یک‌ صحنه‌ از زندگی‌ ،به‌ معنای‌ دقیق‌ نقش‌ شده‌ ،مثلا”زنی‌ که‌ مشغول‌ دوشیدن‌ گوسفنداست‌.

فهرست

مقدمه 1
پیشینه هنر قلمزنی در ایران 3
هنر قلمزنی در دورهٔ سلجوقی 4
هنر قلمزنی 5
تكنيكها 8
قلمزنی 16
● قلمزنی‌ مس‌ و برنج‌‌ 16
● نحوه تولید 18
آلیاژو فلزات 20
فلزات و ابزار و مواد مورد استفاده در هنر قلمزنی 21
آلیاژ و فلزات 22
.شیوه ساخت ظروف مورد استفاده در هنر قلمزنی 22
انواع قلم 23
انواع قلم هایی که در قلمزنی استفاده می شون 23
قیر و روش تهیه آن برای هنر قلمزنی 26
روش اجرای هنر قلمزنی 27
1. شیوه قیر ریزی ظروف یا بوم های قلمزنی 27
2. شیوه های انتقال طرح 28
شیوه استفاده از کاغذ کُپی 28
شیوه چسباندن اصل طرح روی بوم فلزی 29
3. شیوه در دست گرفتن چکش 29
4. شیوه در دست گرفتن ق لم 30
5. سبک های هنر قلمزنی 30
6.جدا کردن بوم فلزی از قیر یا قیربرداری 31
7. پرداخت کردن 32
استادان هنر قلمزنی 33
سوالات هنر قلمزنی 34
سنگتراشی 37
وسايل و ابزار قلم زني 38
كارگاه قلم زني سازمان ميراث فرهنگي كشور 39
قلمزنی در اصفهان 41
سخن پایانی 45
منابع و مآخذ 46