مقدمه:

صحبت کردن، بخشی از فعالیت های طبیعی انسان است.مابه ندرت به درجه اهمیت آن می اندیشیم در واقع آدمهایی که خیلی حرف می زنند کمترهم می اندیشند! در برقراری تماس مکالمه ای با دوستان وافراد اجتماع معمولاً احساس زحمتی نمی نمائیم . وحتی تصور این که ممکن است کسی در مکالمه اجتماعی دچار اشکال شود به ذهن ما کمتر خطور می کند.در این رابطه ، بیشتر افراد معمولاً فقط زمانی احساس ضعف و نارسائی در تکلم می نمایند که لازم می آید برای جمعیتی سخنرانی نموده ویا باشخص بسیار مهمی صحبت نمایند.

زبان وسیله بیان عقاید ونظرات است که به کمک علائم وبر طبق قواعد ودستور زبان وعلم معانی بکار میرود.زمانی زبان دچار نقص ونارسائی می شود که بگونه ای ، صحبت کردن برخلاف قواعد دستوری باشد ، یا غیره مفهوم باشد ویا از نظر شخصی یا فرهنگی مطلوب نباشد ، ویا اینکه دستگاه صوتی (زبانی)مورد سوء استفاده واقع گردد(بدزبانی).

به هنگام تولد گریه تنها صدائی است که از کودک شنیده میشود به تدریج ازهمین گریه وصدای اولیه ظرف چند سال کودک انسان در حال طبیعی براساس قواعد دستوری وفهم مطالب وانتخاب کلمات وعلامت مناسب و000 ازعهده سخن گفتن بخوبی بر می آید.

کودک معمولا در حدود 12 ماهگی اولین کلمات را بر زبان میراند وحدود 18 ماهگی تا 2 سالگی اولین جملات ساده وابتدائی را می سازد،و بتدریج قادر به سخن گفتن وبیان نظرات خود و درک مطالب ومفاهیمی که در صحبت ومنظور دیگران نهفته است میگردد. چنانچه در حدود سنین فوق بطور طبیعی وعادی نتواند در بیان مقصود خود ازکلمات وجملات متناسب استفاده نماید و همچنین مشکلاتی در فهم مطالب داشته باشد ویا بعبارت ساده تر دیر زبان باز کند احتمالاًاز نظر گویائی دچار نارسائی ها واختلالاتی شده است.    

لکنت زبان

لکنت زبان عمدتاً وبطور کلی بجز در موارد استثنائی در دوران خرد سالی آغاز شده ویک پدیده خاص دوران کودکی است0 معمولاً از سنین 2 تا 4 سالگی شروع می شود . وتقریباً از هر صد کودک یک نفر مبتلا به لکنت زبان است وتقریباً80 درصد ازکودکانی که به نحوی مبتلا به لکنت زبان بوده اند بتدریج مانند افراد دیگر بطور طبیعی صحبت مینمایند. لذا لکنت زبان از مهمترین ومتداول ترین انواع اختلالات تکلمی است در سنین 6و7سالگی نیز که مصادف با زمان آغاز مدرسه می باشد ،به لحاظ ویژگی های عاطفی وسازگاریهای اجتماعی خاص این دوره ، موقعیت مناسبی است برای بروز لکنت زبان در میان کودکانی که بیشتر مستعد چنین اختلالی می باشند 0 گاهی  از موارد در دوران بلوغ نیز افرادی که قبلاًبه نحوی لکنت زبان داشته اند دچار لکنت زبان می شوند در واقع سن و شرایط و ویژگی های بلوغ نیز احتمالاًدر تغیر شکل وتشدید لکنت موثر است . لکنت زبان در میان پسران به مراتب بیشتر از دختران است ودر بررسی ها وتحقیقات مختلف نسبتی در حدود 70درصد (برای پسران)و30درصد (برای دختران) ذ کر گردیده است(گالاگر ، جیمز ، ترجمه جوادیان ، 1376).

در تعریف کودکان مبتلا به لکنت زبان می توان چنین خلاصه نمود که آنها بطور غیره طبیعی حروف وکلماتی را تکرار می نمایند و به عبارت دیگر فاقد روانی وسلاست در گفتار می باشند.یا اینکه اختلال گفتاری در آنها مربوط به وقفه های عضلانی است که هنگام تلفظ حروف وسیلابها عارض شده ومانع از شروع یا ادامه سخن می گردد.

این لکنت وتوقف تحمیلی معمولاًباتشنج ،فشار وتقلا برای ادامه کلمات وسخن گفتن همراه است وبه همین دلیل کودکی که لکنت دارد گاهی بخشی از کلمه ای را که با شدت تکرار نموده و یا ازقسمتی از کلمات بطور ناقص رد شده وسعی می کند به صحبت خود ادامه دهد. در لکنت زبان ،معمولاًمدت زمان وقفه در صحبت و فراوانی ،توالی وقفه ها ونیز شدت وکثرت تکرار حروف یاکلمات ومیزان فشار وکوشش عاطفی در تلفظ کلمات ،بصورت های مختلف وبه نسبت های متفاوت در میان کودکان ودانش آموزان مبتلا به لکنت زبان مشاهده می شود که توجه ومطالعه در موارد فوق وارزیابی دقیق آنها کمک موثری است.

 در روشهای گفتاردرمانی  بطور کلی میتوان باتوجه به عوارض وحالات مختلف لکنت (یعنی مدت زمان وقفه ها وفراوانی وتوالی آنها وشدت وکثرت و تکرارومیزان قوت فشار وتشنج مربوط به تلفظ حروف وکلمات )دو نوع لکنت را مشخص نمود(گالاگر ، جیمز ، ترجمه جوادیان ، 1376).

1-   لکنت کلونیک یاحالت تکراری دربیان کلمه

در این نوع از لکنت زبان کودک یک سیلاب از کلمه ای را(که معمولاًاولین سیلاب کلمه را )با سرعت وتشنج تکرار میکند 0

مثلاًکلمه پدر چنین بیان می کند پ پ پ پدر ویا کلمه خودم خ خ خ خودم ومثالهای از این قبیل .

2-    لکنت تونیک  یا توقف در تلفظ

دراین حالت که درفعالیت عضلات تلفظی چند ثانیه ای توقف وسکون به وجود می آید وکودک دچار گیر و وقفه در تلفظ وادای کلمه وهمراه با فشار وکوشش وحرکات خاصی است. کودک مبتلی به این نوع لکنت برای ادای کلمه شدیداً به خود فشار می آورد وپس از لحظاتی سکون بطور ناگهانی وبا تشنج کلمه را ادا می کند(گالاگر ، جیمز ، ترجمه جوادیان ، 1376)..

مراحل مختلف لکنت

کودکانی که دچار لکنت زبان هستند معمولاًاز بدو پیدایش لکنت تا مرحله نهائی  مراحل مختلفی را بشرح زیر می گذرانند :

1-    لکنتی که کودک پذیرفته است :

 در اولین مرحله از لکنت میتوان از لکنت پذیرفته شده توسط کودک رانام برد .کودک در این مرحله متوجه می شود که برخی از حروف وکلمات را بطور غیره طبیعی تکرار می نماید  اما بنظر می رسد که نگران حالت گویائی خودش نیست  کودک از اینکه اختلال تکلمی دارد ناراحت نبوده و رنجی نمی برد و کوششی هم بر رفع آن از خود نشان نمی دهد . در این مرحله لکنت کودک معمولا همراه با اختلالات تنفسی و یا علائم وعوارض بیماری نمی باشد. نوع لکنت کودک در این مرحله بیشتر از لکنت کلونیک یا تکراری است وبه همین دلیل در این حالت برنامه های گفتار بیشتر موثر است.

2-     لکنتی که کودک در برابر آن عکس العمل نشان می دهد _ لکنت پس رانده

بتدریج که کودک بزرگ شده ودامنه مکالمات وسیع تر می شود  به واسته رفتارهای خاص وفشارهائی که معمولاً از سوی همسالان و والدین و معلمان و مدرسه متوجه کودک می شود ، سبب می شود که کودک بطور قابل توجه و روز افزونی باتعجب وگاه همراه با دلسردی نسبت به چگونگی اختلال گویائی خود عکس العمل نشان دهد0 مثلاً به محض اینکه برخی از اعضای فامیل ونزدیکان واطرافیان کودک متوجه می شوند که او لکنت دارد.

رفتارها و واکنشها ی مختلفی از خود نشان می دهند گاه فوق العاده متعجب و هراسان شده ورفتارهای شتابزده نسبت به  کودک ابراز می دارند وزمانی هم بطور طبیعی اظهار محبت وکودک نوازی می نمایند.در هر حالت کودک این واکنشها را در ک کرده وباالطبه عدم اطمینان وتنش عضلانی او بیشتر می گردد.

این گونه رفتارها وهمچنین انتظارو توقع فوق العاده والدین که دلشان می خواهد فرزندشان زیر فشار نگاهها وسخنان آنان ، مانند دیگر همسالان به خوبی وروانی صحبت کند ،این انتظار باعث می شود که توجه کودک را به اختلال خود بیشتر جلب نموده وهمین موضوع موجب افزایش هیجان کودک شده و او را وادار به توجه بیشتر به لکنت خود وباالطبع نشان دادن عکس العملهای مختلف می نماید. آغاز مرحله دبستان برای چنین کودکی از حساسیت فوق العاده ای بر خوردار است. این مرحله خود مستلزم آمادگی سازگاریهای عاطفی واجتماعی جدیدی بوده وبالطبع همه کودکان بویژه کودکی که لکنت دارد با فشارهای مختلفی روبرو است توسعه روابط اجتماعی برای کودک ،انتظارات معلم در کلاس درس ، نگاهها وخنده ها وتمسخر دیگر شاگردان ،همه باهم موجب می شود که کودک مبتلی به لکنت با مشکلات بیشتری روبرو شود. از لغات وکلمات و در نتیجه انتظار دیگران از او برای بیان سریع جملات وغیره روبروست(گالاگر ، جیمز ، ترجمه جوادیان ، 1376). .

در این مرحله کودک به اختلال گویائی خویش بطور آگاهانه وقوف پیدا نموده وعلاقه شدیدی در تصحیح وبهبود تکلم خود نشان می دهد وهمواره می کوشد که با تحمل واضطراب وفشارهای روز افزون بر لکنت خود فائق آید.گاهی از اوقات کودک برای رفع نگرانی وپرهیز از بروز لکنت از حضور وشرکت در بعضی از مکانها وموقعیت ها خود داری مینماید .

 البته این قبیل از کوششهای کودک در ابتدا ودر بدو امربنظر خوب میرسد ،اما در نهایت ثمره چندانی ندارد زیرا غالب رفتارهائی که خود برای کتمان نمودن لکنت خود ویا پرهیز ازموقعیت ها ئی که  برایش احتمالاًزمینه بروز لکنت نامطلوب است نشان میدهد ،معمولاً موجب تشدید لکنت او میگردد. همان گونه که اشاره گردید از جمله ویژگی های این مرحله از لکنت زبان کوشش وتلاش فوق العاده وافراطی کودک برای جلو گیری از لکنت خود بوده وبه همین جهت دچار اضطراب وهیجانات بیشتری شده وباالطبع لکنتش شدیدتر میشود.

در دوره مدرسه نیز به لحاظ ویژگی های آن غالباً لکنت کودک تشدید می گردد.بویژه آنکه در کلاسهای دبستان همکلاسی های کودک بدون ترحم دربرابر تکرار کلمات ویا وقفه های تکلمی کودک عکس العمل نشان داده وبه مسخره کردن او می پردازد ، طبیعی است در چنین شرایطی نیز کودک آن زمان که میبایست به سوألات معلم پاسخ دهد از بیم آنکه مبادا ورد تمسخر دیگران واقع شود ،دچار تشویش واضطراب بیشتری     می شودلذا توسعه وتشدید تنشها وهیجانات کودک در این مرحله بیشتر صورت گرفته وخود ازجمله عوامل شدید شدن لکنت کودک می گردد(گالاگر ، جیمز ، ترجمه جوادیان ، 1376)..