فایل ورد قابل ویرایش

توضیحی مختصر از مقاله  :

جهان بينی

يك مسلك و يك فلسفه زندگی خواه ناخواه بر نوعی اعتقاد و بينش و ارزيابی درباره هستی و بر يك نوع تفسير و تحليل از جهان مبتنی است‏ نوع بردشت و طرز تفكری كه يك مكتب درباره جهان و هستی عرضه می‏دارد ، زير ساز و تكيه گاه فكری آن مكتب به شمار می‏رود اين زيرساز و تكيه گاه‏ اصطلاحا " جهان بينی " ناميده می‏شود همه دينها و آيينها و همه مكتبها و فلسفه های اجتماعی متكی بر نوعی‏ جهان بينی بوده است هدفهايی كه يك مكتب عرضه می‏دارد و به تعقيب آنها دعوت می‏كند و راه و روشهايی كه تعيين می‏كند و بايد و نبايدهايی كه انشاء می‏كند و مسؤوليتهايی كه به وجود می‏آورد ، همه به منزله نتايج لازم و ضروری‏ جهان بينی‏ای است كه عرضه داشته است

جهان احساسی و جهان شناسی

بديهی است كه از كلمه " جهان بينی " كه ماده ديدن در آن به كار رفته‏ است نبايد به اشتباه بيفتيم و جهان بينی را به معنی جهان احساسی تلقی‏ كنيم . جهان بينی به معنی جهان شناسی است و به مساله معروف " شناخت‏ " مربوط می‏شود . شناخت از مختصات انسان است ، برخلاف احساس كه از مشتركات انسان و ساير جانداران است ، لهذا جهان شناسی نيز از مختصات‏ انسان است و به نيروی تفكر و تعقل او بستگی دارد . بسياری از حيوانات از نظر جهان احساسی از انسان پيشرفته‏ترند ، يا از نظر اينكه مجهز به بعضی حواس اند كه انسان فاقد آن حس است آنچنانكه‏ گفته می‏شود برخی پرندگان از نوعی حس رادار برخوردارند ، و يا در حواس‏ مشترك با انسان از انسان بسی حساسترند آنچنانكه در باصره عقاب ، شامه‏ سگ يا مورچه و سامعه موش گفته می‏شود برتری انسان از ساير جانداران ، در شناخت جهان ، يعنی نوعی بينش عميق درباره جهان است حيوان فقط جهان را احساس می‏كند ، اما انسان علاوه بر آن ، جهان را تفسير می‏كند

شناخت چيست ؟ چه رابطه ای است ميان احساس و شناخت ؟ چه عناصری غير از عناصر احساسی در شناخت وارد می‏شوند ؟ آن عناصر از كجا و چگونه وارد ذهن می‏شوند ؟ مكانيسم عمل شناخت چيست ؟ معيار شناخت صحيح از شناخت‏ غلط چيست ؟ اينها يك سلسله مسائلی است كه رساله ای مستقل را تشكيل می‏دهد و ما فعلا نمی‏توانيم وارد بحث آنها بشويم آنچه مسلم است اين است كه‏ احساس يك چيز غير از شناخت آن است يك صحنه را ، يك نمايش را همه‏ كسان می‏بينند و يكسان می‏بينند ، اما فقط افراد معدودی آن را تفسير می‏كنند و احيانا مختلف تفسير می‏كنند

انواع جهان بينی

جهان بينی يا جهان شناسی ، به عبارت ديگر تعبير و تفسير انسان از جهان‏ ، به طور كلی سه گونه است ، يعنی از سه منبع ممكن است الهام شود : علم‏ ، فلسفه ، دين . پس جهان بينی سه گونه است : علمی ، فلسفی ، مذهبی‏

جهان بينی علمی

اكنون ببينيم علم چگونه و در چه حدودی به ما بينايی و بينش می‏دهد علم مبتنی بر دو چيز است : فرضيه و آزمون . در ذهن يك عالم برای كشف و تفسير يك پديده ، اول فرضيه ای نقش می‏بندد و سپس آن را در عمل ، در لابراتوار مورد آزمايش قرار می‏دهد . اگر آزمايش آن را تاييد كرد به‏ صورت يك اصل علمی مورد قبول واقع می‏شود و تا فرضيه ای ديگر جامع‏تر كه‏ آزمونها بهتر آن را تاييد كند پديد نيامده است آن اصل علمی به اعتبار خود باقی است ، و به محض وارد شدن فرضيه ای جامع‏تر ميدان را برای او خالی می‏كند
علم به اين طريق به كشف علتها و كشف آثار و معلولها می‏پردازد ، با آزمايش عملی ، علت چيزی و يا اثر و معلول چيزی را كشف می‏كند و باز به‏ سراغ علت آن علت و معلول آن معلول می‏رود و تا حد ممكن به كشف خود ادامه می‏دهد.كار علم از آن جهت كه بر آزمون عملی مبتنی است ، مزايايی دارد و نارساييهايی . بزرگترين مزيت كشفيات علمی اين است كه دقيق و جزئی و مشخص است . علم قادر است كه درباره يك موجود جزئی هزاران اطلاع به‏ انسان بدهد ، از يك برگ درخت دفتری از معرفت بسازد ، ديگر اينكه چون‏ قوانين خاص هر موجود را به بشر می‏شناساند ، راه تصرف و تسلط بشر بر آن‏ موجود را به او می‏نماياند و از اين راه ، صنعت و تكنيك را به وجود می‏آورد

اما علم به موازات اينكه دقيق و مشخص و جزئی است و درباره هر امر جزئی قادر است هزاران مساله بياموزاند ، دايره‏اش محدود است محدود است به چه ؟ به آزمون . تا آن حد پيش می‏رود كه عملا بتواند آن را تحت آزمايش درآورد . اما مگر می‏توان همه هستی را و همه‏ جنبه های هستی را در بند آزمون درآورد ؟ ! علم مثلا در تعقيب علتها و سببها و يا در تعقيب معلولها و اثرها عملا تا حد معينی پيش می‏رود و بعد به " نمی‏دانم " می‏رسد . علم مانند نورافكن قوی در يك ظلمت يلدايی‏ است كه محدوده ای معين را روشن می‏كند بدون اينكه از ماورای مرز روشنايی‏ خبری بدهد . آيا اينكه جهان آغازی و فرجامی دارد يا از هر دو طرف‏ بی‏نهايت است قابل آزمايش است ، يا عالم وقتی كه به اين نقطه می‏رسد ، آگاهانه يا ناآگاهانه ، بر شهپر فلسفه می‏نشيند و اظهار نظر می‏كند ؟ از نظر علم ، جهان كهنه كتابی است كه اول و آخر آن افتاده است ، نه‏ اولش معلوم است نه آخرش . اين است كه جهان بينی علمی ، جزء شناسی‏ است نه كل شناسی شناسی . علم ، ما را به وضع برخی اجزای جهان آشنا می‏كند نه به شكل و قيافه و شخصيت كل جهان . جهان بينی علمی علما مانند فيل‏ شناسی مردمی است كه در تاريكی ، فيل را لمس می‏كردند ، آن كه گوش فيل‏ را لمس كرده بود فيل را به شكل بادبزن و آن كه پای فيل را لمس كرده بود آن را به شكل ستون و آن كه پشتش را لمس كرده بود آن را به شكل تخت‏ می‏پنداشت