مقدمه

يا أَيّهَا النّاسُ كُلُوا مِمّا فِي اْلأَرْضِ حَلالاً طَيِّبًا .... ^[1]

يكي از خصوصيات هر موجود زنده نياز به غذا است. غذا براي تأمين نيروي مورد نياز بدن، براي فعاليت كار دستگاه‌های مختلف بدن، رشد و نمو، تأمين حرارت ثابت بدن و هر يك از تظاهرات حياتي لازم است و اين واقعيت كه زندگي بدون غذا ميسر نيست مي‌تواند به طور كلي از اهميت بسيار زياد تغذيه كفايت كند. البته در نظام آفرينش، خالق يكتا به لطف و رحمانيتش در قالب هدايت تكويني، موجودات زنده را به دستيابي به مواد غذايي مورد نياز و تعيين حدود لازم راهنمايي كرده است، ولي انسان را به استعانت از قوه‌ي تفكر، و بالاتر از آن هدايت انبيائ الهي مورد رحمت افزون‌تري قرار داده است، كه تشخيص خير و صلاح او را در همه‌ي مسائل و از جمله در باب تغذيه آسان‌تر ساخته است. زيرا آن چنان كه در اكمل اديان الهي، با حلال كردن چيزهاي پاكيزه و حرام كردن پليدي‌ها، سلامت جسم و روان آدمي را تضمين نموده است. وَ يُحِلّ لَهُمُ الطّيِّباتِ وَ يُحَرِّمُ عَلَيْهِمُ الْخَبائِثَ وَ يَضَعُ عَنْهُمْ إِصْرَهُمْ وَ اْلأَغْلالَ الّتي كانَتْ عَلَيْهِمْ ...^[2] و در عبارت كُلُوا مِنْ طَيِّباتِ ما رَزَقْناكُمْ [^3] و از بطن ديگر آياتت ديگر آيا همچون فَلْيَنْظُرْ أَيّها أَزْكى‏ طَعامًا [^4] و در لابه‌لاي احكام تغذيه با استنباط از برخي آيات
ديگر [^5] و با تكيه بر ضرورت بهره‌گيري صحيح از نعمات الهي و اين كه به اين بهره‌گيري مؤمنين البته شايسته‌ترند زيرا بناي آفرينش آدمي بر بندگي خدا [^6] و قرارر گرفتن در مسير كمال است كه البته مؤمن كه سالك اين طريق است به مقام قرب الهي نزديك‌تر است. قُلْ مَنْ حَرّمَ زينَةَ اللّهِ الّتي أَخْرَجَ لِعِبادِهِ وَ الطّيِّباتِ مِنَ الرِّزْقِ قُلْْ هِيَ لِلّذينَ آمَنُوا فِي الْحَياةِ الدّنْيا خالِصَةً يَوْمَ الْقِيامَةِ كَذلِكَ نُفَصِّلُ اْلآياتِ لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ [^7] شيوه‌ي تغذيه‌ي آدمي مشخص مي‌گردد به خصوص كه مؤمن هنگام استفاده ازز نعمات الهي راه افراط و زياده‌روي و اسراف را پيش نخواهد گرفت وَ كُلُوا وَ اشْرَبُوا وَ لا تُسْرِفُوا إِنّهُ لا يُحِبّ الْمُسْرِفينَ [^8] و نيز چون در همه‌ي اعمال و افعال او ياد خدا بهه عنوان عامل نظارت و كنترل اعمال و افعالش جاي خاص و ممتازي دارد و غذا را با ذكر خدا مي‌خورد، لذا امر و نهي خدا را قبل از برداشتن لقمه در نظر دارد، و آيه‌يي شريفه‌ي فَلْيَنْظُرِ اْلإِنْسانُ إِلى‏ طَعامِهِ [^9] كه آدمي بايد در غذاي خود (اعم از غذاي فكري و جسمي) به دقت بنگرد. او را به انديشه در كيفيت غذا، كميت آن، ارتباط آن باا نياز جسم او، پاكيزه بودن آن و اين كه تا چه حد حقوق جامعه در آن رعايت شده و حلال و حرام خدا را مورد توجه قرار داده و از اين گونه دقت‌ها در ابعاد مختلف آنن برخواهد انگيخت.

و چون لقمه‌ي حلال و گوارا را فرو مي‌برد شكر نعمت خدا مي‌گويد و در طلب توان خدمت و اداء وظيفه‌ي خود [10] غذا خوردن او نيز عبادت خواهد بود. مسلمانان با الهام از حديث كل شيئي تكون فيه المعضرة علي الانسان في بدنه فحرام آکله الا في حال الضروره [^11] مي‌داند كه آنچه براي او زيان‌آور باشد خوردنش مجاز نيست حتي اگرر اين زيان بخشي از خوردن غذاي پاكيزه و مفيدي باشد كه بيش از حد لزوم خورده شود. ^[12] ترديدي نيست كه خداي لطيف خبير مبناي تحريم برخي از خوردني‌ها وو  حلال كردن برخي ديگر از آن‌ها را با علم بر تأثير آن‌ها در بدن آدمي و مصلحت انسان قرار داده است.

چنانكه اين معنا را در كلام معصوم (ع) مي‌توان ديد [^13] لذا تغذيه‌ي يك مسلمان از ويژگي‌هاي ممتازي برخوردار است كه در عين استفاده از نعمت‌هاي خداوندي حدود و حريم آن‌ها را نيز مورد نظر دارد و از تغذيه به عنوان وسيله‌اي جهت تأمين امكان وصول به هدف از مجراي تأمين سلامت جسم و روان بهره مي‌گيرد، به تأثير نحوه‌يي تغذيه‌ و مقدار آن بر روي اخلاق و روان خود توجه دارد.

چنانكه از حضرت رسول اكرم (ص) نقل شده كه فرموده است: من كثر طعامه قسي قلبه [14] و نيز از حضرت امام باقر (ع) نقل شده است كه فرمود: ابغض الاشياء بطن مملو و در جاي ديگر لا تميتوا القلوب بكثره الطعام فان القلوب تموت كالزرع اذا كثر الماء، و صدها رهنمود ديگر در همين مباحث كه مشروح آن‌ها را در كتب مختلف حديث و رسائل تهيه شده در اين گونه مطالب مي‌توان يافت. [15] اين عنايت به تغذيه در اسلام كه حتي در تحت شرايط خاص، تغذيه‌ي شيرخوار از پستان زني موجب پيوند فاميلي و وقوع نسبت و اجراي احكام محرميت مي‌گردد، ^[16] شگفتي‌آور است به خصوص با ظرائف و دقائق اين احكام كه عقل را به تحير وا مي‌دارد. به جز این‌ها،، نظري گذرا به گنجينه‌ي عظيم احاديث اسلامي نشان مي‌دهد كه چه بسيار دستور و رهنمود در مسائل مربوط به تغذيه وجود دارد كه هنوز آن چنان كه بايد مورد توجهه قرار نگرفته است.